Κυρίες και κύριοι, νόμισα ότι δεν θα ήταν τόσο δύσκολο να μιλήσω για ένα θέμα όπως η συμμετοχή της τέχνης και του πολιτισμού στη δημιουργία μιας Έλληνο-Ευρωπαϊκής ταυτότητας από την πλευρά μιας ποιήτριας. Διάβασα και ξαναδιάβασα τον τίτλο, για να μη ξεφύγω απ’ τα όρια του θέματος. Αλλά, κάθε φορά που προσπαθούσα να συγκεντρωθώ ως ποιήτρια, κάτι άλλο άρπαζε την προσοχή μου. Μάζεψα, έτσι, λέξεις και σκέψεις που θα’ θελα να μοιραστώ μαζί σας, ώστε να βρούμε συνολικά μια διέξοδο, έστω και μια βελτιώσει της κατάστασης στην οποία βρίσκομε. Οι λέξεις και οι σκέψεις είναι οι εξής:
- Πρώτον, υπάρχει μια συνταγή για να αισθανόμαστε Ευρωπαίοι;
- Δεύτερον, ποιος είναι ο πολιτισμικός προσανατολισμός και η πνευματική κατάσταση των Ευρωπαίων;
- Τρίτον, η τέχνη μετράει κάτι, ή έχει μείνει στο περιθώριο του κοινωνικού ενδιαφέροντος; Και τι πρέπει να προσφέρουν οι καλλιτέχνες στην Ευρώπη;
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Αυτό που βλέπετε είναι ο χάρτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπάρχουν τα χρωματιστά κράτη μέλη και τα κράτη χωρίς χρώμα, που δεν είναι μέλη. Και τώρα περνάμε στο χάρτη της φυσικής Ευρώπης. Τα κράτη που δεν ήταν χρωματιστά, ξαναμπήκαν στην Ευρώπη! Αυτή η ήπειρος, μεγαλώνει και μικραίνει με υπερβολική ταχύτητα. Αναρωτιέμαι αν αισθάνεται Ευρωπαίος ο Μολδαβός, ή ο Ελβετός με τον ίδιο ζήλο που εμείς οι δυο φορές Ευρωπαίοι αισθανόμαστε. Και τι πρέπει να πούμε για το πρόβλημα της τρίτης ταυτότητας που εμείς οι δυο φορές Ευρωπαίοι κρατάμε με τα δόντια; Είμαστε Έλληνες, Γάλλοι, Ιταλοί, και μετά Ευρωπαίοι!
Όπως ο Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Jürgen Habermas λεει, υπάρχουν δυο θέσεις για το πως να δημιουργήσουμε μια Ευρωπαϊκή ταυτότητα:
- Η πρώτη θέση συλλαμβάνει την Ευρώπη κυρίως με νομικούς όρους ως σύστημα των δικαιωμάτων και μιας «αυτοκρατορίας» του νόμου. Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη μέλη υποτάσσονται στο σύστημα των νόμων και ταυτόχρονα απολαμβάνουν τα δικαιώματα που προέρχονται από την καθολικότητα των αρχών που υποστηρίζονται από την Ευρωπαϊκοί Ένωση.
- Η δεύτερη, και περισσότερο «δημοκρατική» θέση, είναι αυτή που αναπτύσσεται από τον Habermas, και αφορά την ιδέα του «συνταγματικού πατριωτισμού». Σαν να πούμε «Εγώ Ευρωπαίος γεννήθηκα και Ευρωπαίος θε να πεθάνω!»
Υπάρχει και μια Τρίτη θέση που δεν ανήκει στο Habermas, αλλά στην πραγματικότητα, και μέχρι στιγμής φαίνεται πιο δυνατή από τις προηγούμενες: το κρίμα. Όλοι, νομίζω, δεχόμαστε ότι ο καλβινισμός, σύμφωνα με αυτό που έλεγε ο Μαξ Βέμπερ, είναι η αιτία του καπιταλισμού, και εμείς ζούμε σε μια καπιταλιστική κοινωνία. Όλοι επίσης δεχόμαστε ότι η κοινωνία μας δεν διαφέρει από τον υπόλοιπο αναπτυγμένο κόσμο, διαφέρει μόνο από τον τρίτο κόσμο, τρίτο κόσμο που μανουβράρουμε εμείς για να ικανοποιούμε πάντα το οικονομικό μας συμφέρον!
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Μάθαμε από το σχολείο ότι κάθε εθνική ταυτότητα, δημιουργείται μέσα στο πλαίσιο της ιστορίας και της καλλιτεχνικής παραγωγής των χωρών μας. Αν η ιστορία και η τέχνη της Ευρωπαϊκής ένωσης πρέπει να είναι μια απλή προσθήκη των ατομικών ιστοριών και τεχνών των Ευρωπαϊκών κρατών, είμαστε εντάξει! Θα προσθέσουμε στα βιβλία μας τις ιστορίες και τις λογοτεχνίες των κρατών που σιγά-σιγά θα ενταχτούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση μόνο – βέβαια - όταν θα φτάσουν στο κατάλληλο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν; Σε ότι αφορά τον ναό της γνώσεως, το πανεπιστήμιο, δηλαδή, θα περιμένουμε αιώνες πριν να φτιαχτεί μια σοβαρή θέση από τους ερευνητές; ή θα πιστεύουμε στα συνηθισμένα στερεότυπα που θέλει ο καθένας; Για παράδειγμα, οι Έλληνες θα υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα μετράει πολύ στο πλαίσιο της πολιτισμικής ταυτότητας, αφού, κατά την επανάσταση του 1821 οι Ευρωπαίοι έτρεξαν να βοηθήσουν τα αδέλφια τους. Μέχρι και ο Άγγλος ποιητής Βύρωνας, πέθανε για την απελευθέρωση της Χώρας, μάλλον γιατί θυμόταν ότι η ελληνική γλώσσα ήταν η γλώσσα της σκέψης και της φιλοσοφίας στην εποχή που ο λαός του ήταν βάρβαρος! Και οι ίδιοι οι Έλληνες θα δέχονται φαινόμενα όπως το κάψιμο των Βαλκανικών βιβλίων στην Έκθεση του Βιβλίου της Θεσσαλονίκης το 2002, του βιβλίου του Μίμη Ανδρουλάκη, ως απόδειξη του πλουραλισμού της δημοκρατίας; Θα συνεχίσουμε επίσης να έχουμε αμφιβολίες για το πόσο αληθινό θα ήταν τον ολοκαύτωμα, το οποίο, στην ανάλυση του Γάλλου ιστορικού Robert Faurisson: ήταν ένα ψέμα, και οι αίθουσες αερίων δεν υπήρξαν ποτέ στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Με την ίδια παθητικότητα θα περάσουμε τις θεωρίες της Black Athina, τα γραπτά του Φαλμεράγιερ, το Μετα-μοντερνισμό, την εκκεντρικότητα του Berlusconi; Περνάμε τώρα στην πολιτισμική κατάσταση του μέσου Ευρωπαίου. Θα σας δείξω τα αποτελέσματα μιας έρευνας που πραγματοποιήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η EUROSTAT πήρε συνέντευξη σε 16.162 άτομα και βρήκε ότι:
· Σχεδόν όλοι οι Ευρωπαίοι (97.6%) βλέπουν τηλεόραση. 99% έχουν τουλάχιστον μια τηλεόραση στο σπίτι · Περισσότεροι από τους μισούς Ευρωπαίοι δεν χρησιμοποιούν υπολογιστή
· οι Βόρειοι Ευρωπαίοι διαβάζουν περισσότερα βιβλία από εκείνους στο Νότο
· Σχεδόν ένας Ευρωπαίος στους δύο διαβάζει μια εφημερίδα καθημερινά υπάρχει ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων που:
· δεν έχουν παίξει θέατρο (94%),
· δεν παίζουν ένα μουσικό όργανο (86.8%),
· δεν ασχολούνται συνολικά με γλυπτική, ζωγραφική, κ.λπ. (83.5%)
· δεν γράφουν (83.3%) Η Ευρώπη της τηλεόρασης και των εφημερίδων, ελέγχεται εύκολα από τους ανθρώπους της διαπλοκής. Μας ενημερώνουν καθημερινά για το τι φοράει η Κάρλα Μπρούνι, ή για πόσες βλασφημίες είπαν τα παιδιά του Big Brother, μας βάζουν να πιστεύουμε ότι ο πόλεμος με τις μουσουλμανικές χώρες είναι για θρησκευτικούς λόγους και όχι για το πετρέλαιο!
ΤΕΧΝΗ
Οι συγγραφείς μπήκαν στο περιθώριο της κοινωνίας. Μερικοί γράφουν αυτό που ο εκδότης θα ήθελε να εκδόσει, άλλοι γράφουν ανάλογα με το γούστο των αναγνωστών, λίγοι γράφουν αυτό που θα ήθελαν να διαβάζουν εκείνοι, γιατί ελάχιστα άτομα θα τους καταλάβαιναν.
Ο συγγραφέας είχε ένα διαφορετικό πρεστίζ στους προηγούμενους αιώνες. Ο Δάντης έφτιαξε την Ιταλική γλώσσα. Ο Shakespeare και ο Μολιέρος εμπνεύστηκαν από τους αρχαίους συγγραφείς Έλληνες και Λατίνους. Η Ευρώπη του 20ουαιώνα, γνώρισε τα πιο δημιουργικά της χρόνια όταν ο Πικάσο ανακάλυψε την Αφρικάνικη τέχνη. Η δημιουργία δεν έχει σύνορα, δεν έχει ταυτότητα, δεν πουλιέται μέσα στα σουπερμάρκετ, δεν γίνεται celebrity γιατί γλύφει την εξουσία! Κυρίες και κύριοι, το 1492 oΧριστόφορος Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική, το 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακάλυψε το διαπολιτισμικό διάλογο. Εκ μέρους των συγγραφέων θα πω πως ο διαπολιτισμικός διάλογος δεν σταμάτησε ποτέ. Δεν ακολουθεί τους κανόνες του χώρου και του χρόνου στο σημείο που ο μεγάλος Jorge Luis Borges είπε, μιλώντας για την Οδύσσεια: δεν ήταν ο Joyce που εμπνεύστηκε από την Οδύσσεια του Ομήρου... Ήταν ο Όμηρος που εμπνεύστηκε από την Οδύσσεια του Joyce!
Ο συγγραφέας είχε ένα διαφορετικό πρεστίζ στους προηγούμενους αιώνες. Ο Δάντης έφτιαξε την Ιταλική γλώσσα. Ο Shakespeare και ο Μολιέρος εμπνεύστηκαν από τους αρχαίους συγγραφείς Έλληνες και Λατίνους. Η Ευρώπη του 20ουαιώνα, γνώρισε τα πιο δημιουργικά της χρόνια όταν ο Πικάσο ανακάλυψε την Αφρικάνικη τέχνη. Η δημιουργία δεν έχει σύνορα, δεν έχει ταυτότητα, δεν πουλιέται μέσα στα σουπερμάρκετ, δεν γίνεται celebrity γιατί γλύφει την εξουσία! Κυρίες και κύριοι, το 1492 oΧριστόφορος Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική, το 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακάλυψε το διαπολιτισμικό διάλογο. Εκ μέρους των συγγραφέων θα πω πως ο διαπολιτισμικός διάλογος δεν σταμάτησε ποτέ. Δεν ακολουθεί τους κανόνες του χώρου και του χρόνου στο σημείο που ο μεγάλος Jorge Luis Borges είπε, μιλώντας για την Οδύσσεια: δεν ήταν ο Joyce που εμπνεύστηκε από την Οδύσσεια του Ομήρου... Ήταν ο Όμηρος που εμπνεύστηκε από την Οδύσσεια του Joyce!
